ظهیر الدین همدانی
ابراهیم بن حسین ملقب به ظهیرالدین همدانی (م، ۱۰۲۶ ق)، حکیم متأله، ادیب و جامع فنون مختلف در زمان شاه عباس صفوی بوده است.
زندگی‌نامه
از سال ولادت او اطلاعی در دست نیست. پدرش میرزا قوام الدین حسین در عهد شاه طهماسب در همدان عهده‌‌دار منصب قضاوت و متصدى امور شرع بود، بدین جهت میرزا ابراهیم به قاضی‌زاده نیز مشهور است. وى به همراه پدرش مدتى در قزوین بود لذا توانست در محضر میر فخرالدین سماکى تلمذ کند و علوم عقلى را فرا گیرد. چون به همراه پدر به اصفهان رفت، شاگرد میرزا مخدوم اصفهانى شد.
وى تحصیلات را درفقه و ادب و حکمت و کلام وبلاغت ادامه داد تا سرآمد شد. حدیث را از شیخ بهائى فراگرفت و از او اجازه روایت دریافت کرد. در سفرى که به مکه داشت، با شیخ محمد بن احمد بن نعمت‌الله عاملى ملاقات کرد و از او نیز اجازه روایت دریافت کرد. او بعد از وفات پدر، قاضى همدان شد، لیکن اکثر اوقات خود را در درس و مطالعه و مباحثه می‌گذراند.
ظهیر الدین همدانی به سال ۱۰۲۶ وفات نموده و ظاهرا در همدان مدفون است.
جایگاه علمی
همدانی جامع علوم عقلی و نقلی بود و در اصول فقه و تفسیر و حدیث و حکمت و فلسفه و منطق و کلام مهارت داشت. مراتب علمى او با زهد و تقوى توأم بود. شیخ بهایى او را بر میرداماد ترجیح مى‌‌داد و مکاتباتى بین آن دو جریان داشت. صاحب تراجم علما می نویسد: روزی شاه عباس صفوی به ملاقات شیخ بهائی آمد، در اطاق شیخ کتب متعددی به چشم می خورد، سؤال کرد آیا از علما کسی هست که به مندرجات تمام این کتابها با خبر باشد؟ شیخ فرمود خیر، اگر هم کسی باشد او میرزا ابراهیم همدانی است.
شاگردان
ظهیر همدانى از دانشمندان بزرگ عصر خود بود و جمع کثیرى از علماى زمان از محضر وى استفاده کردند. از شاگردان و تربیت یافتگان حوزه درس وی، این افراد را نام برده‌اند:
۱- عبدالغنی تفرشی
۲- مراد بن علیخان تفرشی نویسنده کتاب تعلیقة السجادیة که شرحی بر من لایحضره الفقیه است.
۳- میر مصطفی تفرشی مؤلف نقد الرجال که از ابراهیم با تعبیر «استادی» و «استاد البشر» یاد کرده است.
۴- جسمی همدانی، از ایرانیهای مهاجر به هند که اکثر اوقات به شاگردی و مصاحبت ابراهیم سرافراز بود.
۵- ملا زکی همدانی، غزل سرایی که تخلّص او با نامش یکی است.
۶- ملا عبدالباقی شکوهی همدانی، شاعر و خوشنویس معاصر شاه عباس.
۷- ملا محمد تقى مجلسى (مجلسی اول)، و جمعی دیگر از وى اجازه‌‌ى روایت داشته اند.
آثار و تألیفات
ظهیر الدین همدانی تألیفات و تصنیفات بسیار دارد که از آن جمله است:
- رساله‌ى «اثبات الواجب».
- حاشیه بر «اثبات الواجب» جلال الدین دوانى.
- حاشیه بر «الهیات شفا».
- «انموذجه الابراهیمیه»، تلعیقات بر دو کتاب «شفا» و «نجاه» ابن سینا.
- حاشیه بر «شرح اشارات» خواجه نصیر.
- حاشیه بر «شرح جدید تجرید».
- حاشیه بر «کشاف».
ابراهیم همدانی شعر نیز می‌سرود. نمونه‌ای از اشعار فارسی او را می‌توان در جُنگ متعلق به جنابذی، ملاحظه کرد.
منابع
- سید ابراهیم حسینی همدانی، پایگاه شعائر.
- اثر آفرینان، جلد چهارم، "ظهیر همدانی، میرزا سید ابراهیم".
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد ۲، مدخل "ابراهیم همدانی" از ناصر شعار، بازیابی: ۱۹ مهر ۱۳۹۳.
- لغت نامه دهخدا، واژه "ابراهیم بن حسین"، در دسترس در واژه یاب، بازیابی: ۱۹ مهر ۱۳۹۳.